Το πένθος είναι η αντίδραση στην απώλεια ατόμου, καταστάσεως ή αντικειμένου που αποτελούσε αναπόσπαστο και σημαντικό τμήμα της ζωής.
Η απόλυση, ο θάνατος αγαπημένου προσώπου, τα διαζύγια και τα χρέη (ιδίως όταν συμπεριλαμβάνουν πώληση ιδιοκτησίας και αλλαγή του τρόπου ζωής), η απώλεια κατοικίδιου ή και ενός πολύτιμου αντικειμένου, μπορεί να οδηγήσουν στο πένθος, παρ’ ότι η ένταση και η διάρκειά του αλλάζει ανάλογα με την απώλεια.
Όπως αναφέρει η εφημερίδα «Τάιμς» του Λονδίνου, η συνήθης, αρχική αντίδραση στην απώλεια είναι το σοκ ή η άρνηση.
Όταν βρίσκεται κάποιος σε κατάσταση σοκ μοιάζει αποσβολωμένος, αποπροσανατολισμένος και είναι εντελώς αδύναμος να λάβει κάποια απόφαση. Μπορεί να κλαίει εύκολα ή να πανικοβάλλεται.
Αντίστοιχα, όσοι βρίσκονται σε κατάσταση άρνησης μοιάζουν να αντεπεξέρχονται πολύ καλά, προκαλώντας θαυμασμό στους γύρω τους για το κουράγιο τους.
Καθώς το πένθος μπαίνει σε οξεία φάση, το άτομο μπορεί να έχει παραισθήσεις (ότι λ.χ. κάποιος που πέθανε εξακολουθεί να ζει), να βλέπει συνεχώς στα όνειρά του αυτό που έχασε ή να συμπεριφέρεται σαν να μην υπήρξε η απώλεια.
Έπειτα από λίγο καιρό (συνήθως σε μία – δύο εβδομάδες, αλλά μπορεί να περάσουν και δυο – τρεις μήνες), το σοκ, η άρνηση και το οξύ πένθος οδηγούν στο δεύτερο στάδιο του πένθους, τον θυμό.
Ο κόσμος θυμώνει για την απώλεια και τις συνέπειες που αυτή έχει στη ζωή του και αναζητά άλλους για να κατηγορήσει (ο γιατρός λ.χ. σίγουρα έκανε λάθος κ.τ.λ).
Σε αυτή τη φάση η δίψα για εκδίκηση είναι τόσο έντονη, ώστε μπορεί να οδηγήσει σε πολυετείς δικαστικές μάχες και σε αβάσιμες κατηγορίες.
Συνήθως σε διάστημα έξι μηνών ο θυμός και η δίψα για εκδίκηση δίνουν τη θέση τους στα κλασικά συμπτώματα της κατάθλιψης: οξυθυμία, αίσθημα απελπισίας, απώλεια ενθουσιασμού, ενοχές, αδυναμία να σηκωθεί ο πάσχων το πρωί από το κρεβάτι, απώλεια της όρεξης, του βάρους και της ερωτικής επιθυμίας, διαταραχή του ύπνου, στροφή στο αλκοόλ για παρηγοριά… Σε αυτό το στάδιο, η απώλεια γίνεται εμμονή.
Τελικά, έπειτα από περίπου έναν χρόνο η καταθλιπτική φάση τελειώνει και ο πάσχων μπαίνει στο στάδιο της αποδοχής της απώλειας. Έως τότε έχει μάθει να προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα της ζωής του και αρχίζει πάλι να αποκομίζει ευχαρίστηση από νέα ενδιαφέροντα και σχέσεις.